نتایج بدست آمده از داده ها نشان می دهد که شهر بم در آینده ای نزدیک از نظر توسعه فضای شهری با چالش هایی اساسی روبرو خواهد شد که بدون شناخت و درک صحیح از وضعیت کنونی، ارائه راهکار مناسب برای آن دشوار است. هدف از این یادداشت معرفی و درک چالش های پیش رو در توسعه آتی شهر بم به منظور یافتن تدبیری مناسب است.
طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ تعداد ۴۶۴۰۶ خانوار در شهر بم ساکن هستند که این تعداد با نرخ رشد سالانه سه درصد در ده سال آینده به ۶۲۳۶۶ خانوار افزایش پیدا خواهد کرد. پس از زلزله دلخراش سال ۱۳۸۲ تاکنون نیز حدود ۴۵۰۰۰ پروانه ساختمانی از سوی شهرداری بم صادر گردیده است که با مقایسه این آمار می توان گفت تا سال ۱۴۰۵ یعنی حدود هفت سال آینده برای اسکان خانواری که به شهر بم اضافه خواهد شد، حدود ۱۷۰۰۰ واحد مسکونی جدید در شهر بم نیاز است. سؤال اینجاست که برای اضافه کردن این تعداد واحد مسکونی، توسعه شهر بم به چه شکل و به کدام سمت خواهد بود؟
توسعه شهر بم در دو الگوی شهر فشرده و شهر گسترده قابل بررسی است؛ الگوی شهر فشرده به افزایش تراکم در حداقل فضای ممکن اشاره دارد که بلند مرتبه سازی و آپارتمان نشینی از خصوصیات آن است و از مزایای این الگو می توان به کاهش هزینه های زیرساختی اشاره کرد. اما استفاده از این الگوی توسعه در بم با دو مشکل اساسی مواجه است؛ ابتدا چشم انداز فرهنگی بم است که به دلیل ثبت در فهرست میراث جهانی دارای حریم ارتفاعی است. این محدودیت ارتفاعی به دلیل حفظ خط آسمان باغ شهر بم و ارگ تاریخی آن است که کلیه ساخت و سازها را به ۱۰ متر محدود می کند. دوم اینکه مردم محلی خانه های حیاط دار و ویلایی را که سالیان طولانی در آن روزگار سپری کرده اند را به فضاهای آپارتمانی ترجیح می دهند. با توجه به مطالب فوق الذکر به نظر می رسد الگوی شهر فشرده نمی تواند کارایی لازم را برای توسعه شهر داشته باشد.
در الگوی شهر گسترده، تراکم کاهش یافته و محدوده ی ساخت و ساز افزایش پیدا می کند. در این الگو حریم ارتفاعی شهر حفظ می شود اما محدودیت های دیگری وجود خواهد داشت از جمله هزینه ایجاد زیرساخت های لازم از قبیل جاده، خطوط لوله، برق، گاز و غیره. از طرفی شهر بم از جنوب به حوضه آبریز دشت بم منتهی می شود که منبع تغذیه سفره های آب زیر زمینی است و عملا امکان توسعه شهر به این سمت وجود ندارد. حتی با رعایت مسائل زیست محیطی، توسعه شهر به سمت دشت جنوبی با توجه به خشکسالی های اخیر و بافت نرم منطقه بسیار خطرناک است. در ضلع شرقی شهر بم نیز گسل بم – بروات واقع است و حریم این گسل نیز اجازه توسعه شهر را به این سمت نمی دهد. در ضلع غربی شهر بم محوطه باستانی بیدران و دارزین واقع است که هر گونه دخل و تصرف در عرصه و حریم آن مجاز نیست و از طرفی روستای امیرآباد، محل عبور روان آبهای سطحی است که به رودخانه پشترود می ریزد و امکان توسعه شهر بم به این سمت را با چالش مواجه خواهد کرد. توسعه شهر بم با الگوی شهر گسترده به سمت شمال نیز با مشکلاتی از قبیل صخره ای بودن قسمت هایی از بستر موجود و همچنین وجود رودخانه پشترود در لبه شمالی شهر، همراه است. اما با توجه به مطالب ذکر شده، به نظر می رسد که توسعه شهر بم به سمت شمال نسبت به سایر قسمت ها مناسب تر است و با مشکلات و چالش های کمتری روبروست. البته ایجاد شهرک هایی در خارج از محدوده شهری هم به عنوان راهکار قابل بررسی است اما در اینجا توسعه شهر به صورت پیوسته مطرح است.
در صورتی که توسعه شهر بم به سمت شمال مد نظر قرار گیرد، چند نکته بسیار مورد اهمیت است؛
– روستاهای ضلع شمالی رودخانه پشترود به حریم شهر بم اضافه خواهند شد و با توجه به وجود زیرساخت های اصلی موجود در این روستاها، هزینه ها برای توسعه شهر بم بسیار کاهش پیدا می کند و مناطق الحاقی نیز فرصت رشد و ارتقاء خواهند داشت.
– بدنه رودخانه پشترود حریم گذاری و جداره سازی می شود و ساحل این رودخانه به عنوان منطقه ای گردشگری مورد استفاده قرار خواهد گرفت. همچنین با ایجاد پل در قسمت های مختلف این رودخانه میتوان دسترسی ها را به این مناطق تسهیل کرد.
– با توجه به منطقه گردشگری بام بم در دامنه کوه کپوتی در ضلع شمالی، الحاق روستاهای شمالی به محدوده شهری بم میتواند باعث تسریع در رشد این منطقه گردشگری شود.
– مناطق الحاقی به شهر بم به عنوان محله های جدید این شهر محسوب خواهند شد و شهر بم نیز پس از توسعه برای ارائه خدمات به دو ناحیه شهری تقسیم خواهد شد.
در پایان باید گفت که توسعه شهری صرفا گسترش کالبدی شهر نیست بلکه هدف توسعه پایدار است، این نوع توسعه با آینده نگری شرایط زیست محیطی بهتری را فراهم کرده و در نهایت فرصت های جدیدی را در اختیار شهروندان خود قرار خواهد داد.
